Iz štampe je izašlo sedmo izdanje NALAS-ovog Izvještaja o indikatorima fiskalne decentralizacije u jugoistočnoj Evropi koji ima za cilj da kreatorima politika i analitičarima pruži pouzdane i uporedive podatke o opštinskim finansijama, te da ažurira informacije o međuvladinim fiskalnim politikama u zemljama jugoistočne Evrope.

Izvještaj je podijeljen u četiri poglavlja. U prvom poglavlju je dat pregled pojmova koji se koriste u Izvještaju, kao i definicije pojedinih osnovnih metodoloških pitanja. Drugo poglavlje sadrži pregled strukture i funkcija lokalnih samouprava u regionu. U trećem poglavlju predstavljeno je stanje izabranih makroekonomskih i indikatora fiskalne decentralizacije. Četvrto poglavlje se fokusira na razvoj međuvladinih finansijskih politika u svakoj zemlji, odnosno članici NALAS-a.

Glavni zaključci Izvještaja su sljedeći:

• I pored razlika u teritorijalnoj organizaciji zemalja regiona, prisutna je stalna tendencija koncentracije ljudi u glavnim i velikim gradovima. U Albaniji, Srbiji, Makedoniji i Crnoj Gori više od 20% stanovništva živi u glavnim gradovima, što stvara značajan pritisak na komunalnu, putnu i društvenu infrastrukturu i predstavlja izazov za unapređenje pružanja usluga korisnicima i za međuvladin finansijski sistem.
• Izazovi lokalnih samouprava na pružanju boljih usluga i na unapređenju kvaliteta života građana su ograničeni opštom stagnacijom ili pogoršanjem stanja lokalnih finansija koje nijesu u mogućnosti da prate ili adekvatno odgovore na rastuće potrebe i razvoj lokalne samouprave.
• Iako je teško utvrditi adekvatnost prihoda lokalnih samouprava u odnosu na budžetske potrebe, opštine u mnogim zemljama regiona nemaju dovoljno sredstava za finansiranje svojih funkcija i centralne vlasti im ne daju dovoljan dio javnih prihoda. Na nivou prosjeka, u 2017. godini u zemljama jugoistočne Evrope, prihodi lokalnih samouprava su predstavljali 5,9% BDP, što je polovina u odnosu na zemlje EU, gdje prihodi lokalnih samouprava, na nivou prosjeka, predstavljaju 10,7% BDP.
• Nivo fiskalne autonomije opada u većini zemalja jugoistočne Evrope. Kao procenat BDP i ukupnih javnih prihoda, nivo prihoda lokalnih samouprava u zemljama jugoistočne Evrope su, na nivou prosjeka, opali u periodu 2015-2017. godina za 0,5%. Takođe, u odnosu na 2006. godinu, kao početnu godinu ovog istraživanja, opalo je učešće prihoda za koje lokalne samouprave mogu samostalno donositi odluke, dok je učešće uslovnih blok grantova poraslo za 50%, a posebnih investicionih grantova za 30%.
• Nadležnosti lokalnih samouprava da uvode i ubiraju poreze, naknade i takse se stalno mijenjaju – ponekad bez prethodnog konsultovanja lokalne samouprave, a i bez adekvatne kompenzacije za umanjene prihode, pod izgovorom unapređenja poslovnog ambijenta i stvaranja poreskih olakšica i uslova za nova zapošljavanja. Na žalost, ovo prouzrokuje negativan uticaj na napore lokalnih samouprava i ugrožava sprovođenje razvojnih politika opština.
• Bez obzira na nivo razvoja i članstvo u EU, lokalne samouprave jugoistočne Evrope nastavljaju da se suočavaju sa sličnim izazovima koji se tiču ubiranja sopstvenih prihoda, prvenstveno kroz česte i stalne izmjene pravnog okvira; neažurirane fiskalne registare; slabe poreske odgovornosti u naplati sopstvenih prihoda, dok je posvećenost kreatora politika da obezbijede efikasnije lokalno oporezivanje diskutabilna u cijelom regionu.
• Dodatno, postoji obrnuta veza između nivoa decentralizacije, mjereno nivoom socijalnih funkcija koje su dodijeljene lokalnim samoupravama i veličine javnog sektora. Podaci iznenađujuće pokazujuda je decentralizacija veća u zemljama gdje je ukupni javni sektor relativno mali, te da je ista značajno manja tamo gdje se nacionalne vlasti potencijalno mogu značajnije suočiti sa problemima u naplati poreza.
• Funkcionalna klasifikacija potrošnje pokazuje da lokalne samouprave jugoistočne Evrope troše značajna sredstva na obrazovanje, stanovanje i poslove zajednice. Troškovi obrazovanja čine 40-60% opštinskih budžeta u Moldoviji, Sloveniji, Kosovu i Bugarskoj – 2-3 puta više u odnosu na EU28 prosjek. U Albaniji, Hrvatskoj i Turskoj lokalne samouprave troše od četvrtine do trećine ukupne potrošnje na stanovanje i poslove zajednice. Zaštita životne sredine je funkcija gdje skoro sve zemlje jugoistične Evrope troše najmanje.
• Lokalne samouprave jugoistočne Evrope troše, na nivou prosjeka, trećinu njihovih budžeta na troškove zarada, što je skoro na nivou prosjeka zemalja EU, dok je učešće kapitalnih izdataka, na nivou prosjeka, duplo veće u odnosu na lokalne samouprave u zemljama EU.

Izvještaj sadrži sveobuhvatnu analizu potrošnje kako na nivou regiona jugoistočne Evrope, tako i na nivou pojedinih zemalja, posmatrajući istorijske podatke od 2006. godine, i to kao procenat ukupne potrošnje, u mil.€  ili kao € po glavi stanovnika.

Kako bi se pružile informacije o statusu i razvoju međuvladinog sistema javnih finansija u jugoistočnoj Evropi, ovo izdanje Izvještaja stavlja poseban akcenat na nadležnosti lokalnih samouprava u pružanju usluga i jačanju njihovih kapaciteta za prikupljanje prihoda, identifikujući glavne pokazatelje razvoja i izazove sa kojima se lokalne samouprave suočavaju prilikom ubiranja poreza, naknada i taksi.

Po prvi put, Izvještaj predstavlja alokaciju potrošnje po Metodologiji funkcionalne budžetske klasifikacije (COFOG) i pokazuje ne samo što lokalne samouprave u jugoistočnoj Evropi rade, nego i što su njihovu prioriteti u potrošnji. Pored toga, Izvještaj po prvi put uključuje podatke u „milionima eura“ i „euro po glavi stanovnika“, što će svakako biti od značaja za analitičare, praktičare i donosioce odluke kako bi bolje razumjeli situaciju u svakoj zemlji i pripremili eventualno svoje detaljnije analize.  

Ovje možete preuzeti NALAS-ov Izvještaj o indikatorima fiskalne decentralizacije u jugoistočnoj Evropi.