Primarni fiskalni izazov sa kojim se godinama suočavaju opštine u Crnoj Gori je neprilagođen zakonski okvir u više različitih oblasti  koji direktno utiče na lokalni budžet, kao i  nedovoljan uticaj opština na sadžinu zakonskih rješenja, istakla je generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore Mišela Manojlović na panelu „Inovativne strategije finansiranja za održiv rast gradova zapadnog Balkana“ u okviru Konferencije „Sinergija između lokalnih samouprava u regionalnoj saradnji“, koju su u Tirani organizovali WBF Western Balkans Fond i Ambasada Japana u Albaniji.

Propisi o lokalnim javnim prihodima otvaraju prostor za zloupotrebe procesnih prava od strane pojedinih advokata radi naplate troškova postupka i generišu odlive iz lokalnih budžeta u milionskim iznosima.

“Sa Ministarstvom finansija postigli smo dogovor o pravcima njihovih izmjena, kao i o regulisanju reprogramaporeskog duga opština. Izmjene poreskih propisa efektuiraće mnogo većim prilivima po osnovu lokalnih javnih prihoda u svim opštinama i staviti tačku na zloupotrebe u postupku oporezivanja, a sredstva, umjesto advokatima, preusmjeriti u lokalnu zajednicu. To je značajan pomak ali i primjer efikasnosti saradnje sa centralnim vlastima koju nastojimo da uspostavimo i sa ostalim ministarstvima”,  istakla je Manojlović.

Manojlović je podsjetila i da je  još 2017.god.  opštinama oduzeta nadležnost za planiranje prostora, pri čemu država realno nije imala kapacitet da odgovori  njihovim zahtjevima za donošenje lokalnih planova. Tako su onemogućene brojne razvojne investicije, što se  negativno odrazilo na lokalne budžete na više načina.Zajednica se sve ovo vrijeme bori za vraćanje  te nadležnosti  opštinama, što se konačno i desilo ove godine uz puno razumjevanje resornog ministarstva 44. Vlade, te u narednom periodu očekujemo dinamičniji razvoj svih opština.

Pored toga, dugogodišnja centralna politika usmjeravanja razvoja u Glavni grad i crnogorsko Primorje dovela do stagnacije razvoja sjevera i velike depopulacije ovih krajeva, što nije stvorilo samo problem prihoda sjevernih opština, već i deficita stručnog kadra.

“Inovativni modeli finansiranja opština su svakako dobrodošli. Izdvojila bih Fond za predfinansiranje donatorskih projekata opština koje su potpisale ugovor o grantu ali nemaju sredstava za početnu fazu realizacije do refundiranja od strane donatora, što može da traje i do godinu dana. Potrebna sredstva obezbjeđuju se iz Fonda za predfinansiranje koji funkcioniše po revolving principu, što znači da opština, nakon refundacije, vraća novac u Fond koji se zatim stavlja na raspolaganje drugim opštinama za istu namjenu. Fond je ustanovljen još 2019. god. zalaganjem Zajednice opština i primjer je dobre prakse u regionu. Iz njega su opštine do sada povukle oko 4 miliona eura a vratile 2 miliona.  Fond je omogućio realizaciju brojnih projekata koji, bez ovog instrumenta, ne bi bili mogući”, pojasnila je generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore.

Istakla je da Zajednica opština radi i na uspostavljanju Fonda za finansiranje projektne dokumentacije, što je jedan od predhodnih uslova  za povlačenje donatorskih sredstava za infrastrukturu. „Projektna dokumentacija je skupa pa je većina opština ne može priuštiti. Stoga bi ovaj Fond povećao  apsorpcione kapacitete opština i ubrzao njihov razvoj”, naglasila je Manojlović.

Lokalne vlasti mogu uravnotežiti fiskalna ograničenja sa potrebom za ulaganjem u osnovnu infrastrukturu i javne usluge na više načina, kaže Manojlović. Uobičajen način je Egalizacioni fond, ali se mnogo toga može unaprijediti kvalitetnijim propisima kojima se prepoznaje i snažno štiti javni interes, čemu Zajednica opština doprinosi sačinjavanjem inicijativa ili amandmana i lobiranjem.

Značajni mehanizmi su i politika regionalnog razvoj radi usmjeravanja kapitalnih investicija u razvojne projekte koji obezbjeđuju zapošljavanje i bolje uslove života u lokalnoj zajednici, jačanje kadrova svih profila, naročito za povlačenje sredstava iz EU i drugih fondova i blagovremena priprema projekata, što sveukupno gereriše veće prihode.

Navela je da Zajednica opština podržava razvojnu orijentaciju opština predlaganjem lokalnih politika kojima se, sopstvenim snagama, ona može ubrzati.  Primjer za to je politika održivog lokalnog razvoja usmjerena na korišćenje prirodnih i ambijentalnih prednosti ruralnih područja u kontekstu zdravstvenog turizma, organske poljoprivredne proizvodnje, zaštite životne sredine i zdravih stilova života, što ima potencijal da turističku sezonu produži na turističku godinu a crnogorske opštine brendira kao BIO EKO destinacije. To je šansa za mnogo veće prilive u lokalne budžete a time i veće investicije i bolje usluge građanima. Zajednica će finansirati izradu studije izvodljivosti kojom će se analizirati najbolji načini da se postigne taj cilj.

Manojlović je ukazala  da Zajednica finansira  izradu i reviziju projektne dokumentacije manje razvojenih opština, čime ih osnažuje  da apliciraju za donatorske fondove.

“Posebno podstičemo opštine za zajedničko vršenje nekih usluga i njihovo zajedničko finansiranje. Ovo smo uspjeli da nametnemo i kao rješenje u nekoliko zakona, čime smo naročito zadovoljni jer time se prevazilaze problemi nedostatka sopstvenih kadrova ili drugih resursa.  Što se tiče modaliteta za razmjenu znanja,  vid naše podrške je umrežavanje  lokalnih kadrova iz svih opština koji rade iste poslove, čime se stvara veća pravna sigurnost i unificira pravna praksa, a smanjuju troškovi“,  naglasila je Manojlović.

Drugi modalitet  podrške je Mreža spoljnih eksperata za pripremu aplikacija za EU i druge fondove koju je Zajednica uspostavila krajem 2024.god. i stavila na raspolaganje opštinama. “Radimo i mentorstvo lokalnim službenicima za izradu EU projekata o trošku Zajednice.  Posebnu ulogu ima naš Trening centar koji godišnje obučava značajan broj opštinskih službenika na ovu i ostale teme od značaja za opštine“, naglasila je generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore.